سنت گرایی و سنت گریزی در طرح و رنگ فرش دستبافت مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد، گروه فرش، دانشگاه هنر ،تهران، ایران

چکیده

یکی از حوزه های مکانی مهم در فرش دستباف ایران؛ فرش مشهد است. این حوزه در قیاس با فرش های روستایی و عشایری هم‌جوار خود تحت تأثیر عواملی همچون رخداد وقایع تاریخی گوناگون، برخورد با هنر و فرهنگ فرش‌بافی شهرهای نزدیک یا استان‌های دیگر و همچنین رشد و توسعه روزافزون جوامع شهری بیشتر دچار تغییر و تحول شده است. این مسئله به ویژه از دوره قاجار با توجه به تحولات حاصل از موج مدرنیته در جامعۀ ایران و رواج تأثیرپذیری هنر ایران از غرب، سرعت بیشتری به خود گرفته است. مقالۀ حاضر قصد دارد، با هدف اصلی میزان تغییرات به وجود آمده در سنت ها و شاخصه های اصیل موجود در طرح و نقش و رنگ فرش دستباف این منطقه را بررسی نماید. همچنین در این بررسی، عوامل مؤثر در ایجاد تحولات موجود در فرش دستباف، نسبت به سنت گرایی و سنت گریزی را مشخص سازد. تا در این راستا برای سوالات اصلی مقاله بتواند به پاسخ مناسبی دست یابد؛ ۱. تقابل سنت و مدرنیته در طرح، نقش و رنگ فرش دستباف مشهد چگونه است؟ 2. تحولات صورت گرفته بر اثر موج مدرنیته در نقوش و رنگ های فرش دستباف مشهد چیست؟ 3. نقاط قوت و ضعف به وجود آمده بر اثر مدرنیته بر سنت های حاکم بر طرح و رنگ فرش دستباف مشهد چه می‌باشند؟ روش پژوهش در این زمینه؛ توصیفی، تحلیلی و تطبیقی می باشد. به منظور مطالعه و بررسی بهتر، اطلاعات و نمونه هایی از فرش مشهد به صورت کتابخانه ای و میدانی از سه دوره  قاجار، پهلوی و معاصر انتخاب شده است. با استفاده از روش تطبیقی طرح و نقش هر سه دوره نسبت به هم؛ میزان پایبندی و عدم آن به حفظ سنت های فرشبافی در این حوزه مشخص  می گردد. همچنین با بررسی سیر تحول و تطور اجباری طرح، نقش و رنگ فرش مشهد، نحوه تغییر سلیقه مخاطبین آن مشخص می‌شود. نتایج این تطبیق و تحقیق نشان می دهد که فرش شهری حوزۀ مشهد کم ترین تحولات را در ویژگی های اصیل قالی خود تا به امروز داشته و سعی نموده تقریباً با همان سبک و سیاق سنتی خود راه را طی کند.

کلیدواژه‌ها


ادواردز، سیسیل. (1356). قالی ایران. ترجمه مهین دخت صبا. تهران: انجمن دوستداران کتاب.
افشار مهاجر، کامران. (1391). هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: دانشگاه هنر تهران.
افشاری، مرتضی. (1385). «سنت و هنر سنتی». کتاب ماه هنر. (شماره 94-93)، 92-86.
آذرپاد، حسن و فضل الله حشمتی-رضوی. (۱۳۸۳). فرش نامه ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
آشوری، داریوش و همکاران. (1381). سنت و فرهنگ. ترجمه فریدون بدره ای. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آیت اللهی، حبیب الله. (1385). «سنت‌گرایی و سنت گریزی در طراحی فرش». گلجام. (شماره 5-4)، 8-5.
باقری، یاسر. (1390). «راهبردهای نوآوری و تنوع‌بخشی در طرح و نقش قالی معاصر ایران». پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه هنر.
بصام، جلال الدین و همکاران. (1384). رؤیای بهشت. تهران: عروج.
بیات، عبدالرسول و همکاران. (1381). فرهنگ واژه ها. تهران: اندیشه و فرهنگ دینی.
حاجی‌زاده، امین. (1387). «بررسی تحولات نقش فرش مشهد در یک‌صد سال اخیر». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه هنر.
حصوری، علی. (1386). مبانی طراحی سنتی. تهران: چشمه.
عبادیان، محمود. (1380). «سنت، تجدد و هنر». خرد جاویدان مجموعه مقالات همایش نقد تجدد از دیدگاه سنت گرایان معاصر تهران: دانشگاه تهران.
دادور، ابوالقاسم، و همکاران. (1393). جستاری در سنت و مدرنیسم. تهران: مرکب سفید.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. ج9. تهران: دانشگاه تهران.
رنه دالمانی، هانری. (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری. ترجمه محمدعلی فره وشی. تهران: بی نا.
زیبا‌کلام، صادق. (1395). سنت و مدرنیته: ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار. تهران: روزنه.
ژوله، تورج. (1390). پژوهشی در فرش. تهران: یساولی.
سفیدکران، آزاده. (1389). «تأثیر مدرنیسم بر تصویرسازی مطبوعات ایران 1357-1320». پایان نامه کارشناسی-ارشد. تهران: دانشگاه هنر.
سیف، احمد. (1373). اقتصاد ایران در قرن نوزدهم. تهران: چشمه.
صوراسرافیل، شیرین. (1371). طراحان بزرگ فرش ایران. تهران: سروش.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1357). تفسیر شریف المیزان. ج32. ترجمه محمد خامنه. تهران: محمدی.
طبسی، محسن و اسد رازانی. (1386). «هنر سنتی و مناسبات نسلی». جوانان و مناسبات نسلی. (شماره 1)، 158-141.
فریه، ر.دبلیو (1374). هنرهای ایران. ترجمه پرویز مرزبان. تهران: فرزان.
قاضی مرادی، بهناز. (1390). «تأثیر گفتمان غالب مشروطه‌خواه بر سنت تصویری دورۀ قاجار». پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه هنر.
کرزن، لرد. (1347). ایران و مسئله ایران. ترجمه علی جواهر کلام. بی‌جا: ابن‌سینا.
کمندلو، حسین. (1396). شاهکارهای فرش‌بافی مشهد در عصر قاجار. تهران: فرهنگستان هنر.
گانزرودن، اروین. (1355). قالی ایران-شاهکار هنر. بی جا: اتکاء.
مصباحی، شکوفه. (1394). «نقش و طرح در قالی‌های عمو اوغلی». گلجام. (شماره 27)، 112-99.
نصر، سید حسین. (1392). انسان سنتی و مدرن. ترجمه مهدی نجفی افرا. تهران: جامی.
نقی زاده، محمد. (1378). «نسبت و رابطه سنت، نوگرایی و مدرنیسم در مباحث هنری و فرهنگی». هنر. (شماره 42)، 111-100.
نوروزی طلب، علیرضا. (1385). «تقابل سنت و مدرنیته». روزنامه اطلاعات، شماره 23762.
نویدی نژاد، کاوه. (1388). «بررسی نوآوری در طراحی قالی معاصر، بر اساس زیبایی‌شناسی قالی صفویه». پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
نیکویی، مجید. (1388). «بررسی عوامل مؤثر بر ابداع و نوآوری در طرح و نقشه فرش دستباف ایران». مجموعه مقالات اولین سمینار ملی تحقیقات فرش دستباف. تهران: وزارت بازرگانی، مرکز ملی فرش ایران.
ویلز. چارلزجیمز. (1368). ایران در یک قرن پیش. ترجمه غلامحسین قراگوزلو. بی جا: اقبال.
ویلسن، ج. کریستین. (بی‌تا). تاریخ صنایع ایران. ترجمه عبدالله فریار. تهران: فرهنگسرا.
یساولی، جواد. (1375). مقدمه ای بر شناخت قالی ایران. تهران: یساولی.
یارشاطر، احسان. (1384). تاریخ و هنر فرشبافی در ایران، ترجمه ر. لعلی خمسه. تهران: نیلوفر.
یعقوب جبلی، حسن. (1385). «موانع نوآوری و تحول در طراحی در طراحی فرش ایران». پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه هنر.
حاجی آبادی، احسان، و همکاران. «تصویر قالی افشان مشهد». (28/6/95) از نشانی: http://www.hajiabadi-carpet.ir/show_item_details.php?item_id=30&group_id=3
گروه فرش بلوری. «قالی مشهد» (28/6/95). از نشانی: http://boluricarpet.ir/berand/berand3/66-%D9%81%D8%B1%D8%B4-%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF.html
41. Sakhai, essie. (2008). persian rugs and carpet. England, woodbridge: antique collector's club