مطالعه مقایسه ای تزئینات رباط شرف، رباط ماهی، مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز در گستره کالبدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مرمت و احیای ابنیه تاریخی ،دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه مرمت ابنیه ، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

 گستره کالبدی؛ عرصه ای است برای دسته بندی ویژگی های تزئینی به کاررفته در رباط های ماهی و شرف منسوب به دوره سلجوقی و مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز منسوب به دوره غزنوی که شباهت ها و تفاوت های آنها را آشکار می سازد. موقعیت قرارگیری آثار مذکور در مسیرهای مهم ارتباطی، تأثیرپذیری نقوش تزئینی سلجوقی از غزنوی را نشان می دهد. هدف، تحلیل وجوه افتراق و اشتراک و ویژگی های خاص تزیینات رباط ماهی، مقبره ارسلان جاذب، میل ایاز و رباط شرف است. بنابراین ویژگی آرایه ها در تزیینات آثار مذکور چیست و مکان قرارگیری و نقاط افتراق و اشتراک آنها کدام‌اند؟. این پژوهش برای اولین بار روش مطالعه مقایسه ای را درگستره کالبدی برای بحث تزئینات آثار مورد بحث دردوره غزنوی و سلجوقی خراسان در محدوده تاریخی سنگ بست تا سرخس به کار بسته است. جهت انجام پژوهش از روش تاریخی و مقایسه بهره برده شده و جمع آوری داده ها با استفاده از مشاهدات میدانی، مطالعات کتابخانه ای و جستجوهای اینترنتی صورت گرفته است. یافته‌ها نشان داد؛ بنای رباط شرف و رباط ماهی که منسوب به سلجوقی قلمداد می گردد؛ تحت تأثیر آرایه های منسوب به دوره غزنوی بوده است. در مجموع باتوجه به زمان ساخت رباط شرف که متأخرترین اثر این بررسی است استفاده از تزئینات متعدد بررسی شده در 3 اثر دیگر مشهود است و به گونه ای مجموع تجارب به کارگیری تزئینات را نشان می دهد.

کلیدواژه‌ها


ابن فندق، علی بن زید بیهقی. (1350). تاریخی بیهق. تصحیح علی اکبر فیاض. مشهد: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی.
آدینه، علی. (1398). «رباط شرف؛ حفاظت از منزلگاهی هزارساله درجاده ابریشم»، ششمین کنفرانس ملی پژوهش های کاربردی در مهندسی عمران، معماری ومدیریت شهری، و پنجمین کنفرانس و نمایشگاه انبوه سازان مسکن و ساختمان استان تهران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیر.
اکبری، امیر، و علی فرخی. (1390). «اهمیت بناهای تاریخی سنگ بست و تلاقی راه های ارتباطی جاده ابریشم در خراسان». تاریخ. (شماره 22)، 32-7.
اسکارچیا،جیان روبرتو. (1394). اماکن هنری ایران. ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
بهداد، حمید و جلالی جعفری. (1391). «پژوهشی در توپی های گچی ته آجری با رویکرد به مسجد جامع یزد». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. (شماره 4)، 74-67.
بیات، عزیزالله. (1336). کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران، تهران: امیرکبیر.
بینش، تقی. (1352). «رابطه معماری حرم مطهر رضوی با بقعه سنگ بست». نامه آستان قدس. (شماره 39)، 68-52.
پوپ، آرتور آپم. (1387). آذین های معماری در سیری در هنر ایران. ج3. ترجمه نوشین دخت نفیسی. تهران: علمی و فرهنگی.
پوپ، آرتور آپم، (1387). معماری در دوره های نخستین بر اساس اسناد معاصر آن در سیری در هنر ایران. ج3. ترجمه نوشین باقر آیت الله زاده شیرازی. تهران: علمی و فرهنگی.
پیرنیا، محمد کریم. (1372). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
پیرنیا، محمد کریم، (1387). سبک-شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
حاتم، غلامعلی. (1381). «هنر گچبری». هنرنامه. (شماره 14)، 89-72.
حافظ‌ابرو، شهاب الدین عبدالله بن لطف الله. (1375). جغرافیای حافظ ابرو. ج1. تهران: میراث مکتوب.
حسینی، سید محسن. (1379). رباط شرف. مشهد: بنیاد پژوهش های آستان قدس.
حمیدی، بهرام. (1390). «آرایه های تزئینی گچبری دوره سلجوقی». کتاب ماه هنر. (شماره 151)، 93-88.
دادور، ابوالقاسم، و نصرت الملوک مصباح اردکانی. (1385). «بررسی نقوش و شیوه تزئین توپی گچی ته آجری در بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی». هنرهای زیبا. (شماره 26)، 92-85.
دانش دوست، یعقوب. (1360). «رباط شرف». اثر. (شماره 5)، 39-1.
سمرقندی، دولتشاه. (1366). تذکره الشعرا. به کوشش محمد رمضانی. تهران: بی نا.
راوندی، محمد. (1364). راحه الصدور. به کوشش محمد اقبال. تهران: بی نا.
، (1388)، مطالعات مستند سازی رباط شرف، شرکت مشاور بهین آرایه باستان، منتشر نشده، موجود در آرشیو پایگاه ملی رباط شرف
صالحی کاخکی، احمد، و نجمه موسی-تبار. (1391). «پژوهشی برشناخت مجموعه ارسلان جاذب در دوره غزنوی در سنگ بست». پژوهش های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. (شماره 4)، 120-103.
صالحی کاخکی، احمد، و بهاره تقوی-نژاد. (1396). «پژوهشی بر تزئینات معماری دوره غزنوی». پژوهش های تاریخی معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه اصفهان. (شماره 4)، 118-91.
غروی، مهدی. ( 1356). «نگرشی ژرف در چگونگی استمرار فرهنگی ایران زمین با بررسی شاهنامه فردوسی و نقش و نگارهای آن در هزار سال گذشته». سیمرغ سفید. (شماره 179)، 10-7.
کاتلی، مارگریتا، و لویی هامبلی. (1376). هنر سلجوقی خوارزمی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
کیانی، یوسف. (1386). تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سمت.
کیانی، محمد یوسف. (1376). تزئینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
گدار، آندره و همکاران. (1387). آثار ایران. ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
گردیزی، عبدالحی بن ضحاک. (1347). زین الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
لباف خانیکی، رجبعلی. (1378). سیمای فرهنگی خراسان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
لباف خانیکی، رجبعلی،(1385)، تأملی در نام رباط شرف، سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم، کرمان، جلد دوم، 86-98.
مولوی، عبدالحمید. (1383). آثار باستانی خراسان، شامل آثار و ابنیه تاریخی جام و نیشابور و سبزوار. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مقدسی، محمد. (1385). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج2. انتشارات کومش
مقری، علی اصغر. (1359). بناهای تاریخی خراسان. مشهد: اداره کل فرهنگ خراسان.
نقیسی، سعید. (1319). تاریخ مسعودی معروف به تاریخ بیهقی، (مقابله، تصحیح و حواشی و تعلیقات)، تهران، انتشارات کتابخانه سنایی
ویلبر، دونالد. (1346). معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان. ترجمه عبدالله فریار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
هادی زاده کاخکی، سعید. (1389). کاروان سرا در ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
هیل، درک، و اولک گرابر. (1375). معماری و تزیینات اسلامی. ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند. تهران: علمی و فرهنگی.
Sourdel, Dominique & Janine sourdel. (1979). “A propos des monument de sangbast”. IRAN Journal , vol:7, 102-114